Czym jest samoświadomość
Samoświadomość przejawia się w rozróżnianiu siebie od innych osób i obiektów. Choć może wydawać się to nieprawdopodobne, to dzieci przychodząc na świat nie posiadają tej umiejętności. Nabywają ją stopniowo wraz z rozwojem, poprzez interakcję z otaczającym światem.
Rozpoznawanie się w lustrze
Pierwszym bardzo wyraźnym etapem rozwoju samoświadomości u dziecka jest moment, w którym zaczyna ono rozpoznawać swoje odbicie w lustrze. Zdolność ta pojawia się u dzieci około drugiego roku życia. Żeby sprawdzić czy dziecko rozpoznaje się w lustrze badacze często wykorzystują tzw. „test plamki”. Polega on na zrobieniu kolorowej kropki w miejscu poza zasięgiem wzroku dziecka, np. na policzku lub nosie. Jeśli posadzone przed lustrem dziecko reaguje na swoje odbicie przez dotykanie lub pocieranie znaczka na twarzy, uznaje się, że rozpoznaje widzianą twarz jako własną. Na tym filmie możecie zobaczyć jak wygląda test plamki w praktyce:
W tym obszarze nie odnotowano różnic w czasie, kiedy dzieci z autyzmem zaczynają rozpoznawać się w lustrze. Zauważono jednak, że w porównaniu z dziećmi typowo rozwijającymi się, dzieci z autyzmem patrząc w lustro przejawiają mniej społecznych zachowań, np. rzadziej uśmiechają się do odbicia w lustrze czy stroją zabawne miny itp.
Używanie zaimków
Kolejnym wyraźnym przejawem samoświadomości u dzieci jest sposób w jaki zaczynają używać zaimków. Dzieci pomiędzy 27 a 30 miesiącem zaczynają używać zaimków: ja, mój, mnie. Postępy w tym obszarze są skorelowane z rozwojem samoświadomości.
Dzieci z autyzmem często mają problem z korzystaniem z zaimka "ja" i znacznie dłużej niż ich typowo rozwijający się rówieśnicy mówią o sobie w trzeciej osobie, np. "Kuba chce jabłko", zamiast "Chcę jabłko".
Trening samoświadomości
Badacze z University of Central Florida postanowili wykorzystać lustro oraz elementy treningu wspólnej uwagi (o wspólnej uwadze możesz przeczytać więcej tutaj ), żeby zwiększyć samoświadomość osób z autyzmem. W treningu wzięło udział 6 osób w wieku od 16 do 21 lat. Ćwiczenia zostały podzielone na cztery etapy.
Oswajanie z lustrem
Ćwiczenia rozpoczynały się od oswajania uczniów z lustrem. Przy ich stanowisku pracy zawieszano lusterko, które mogli zakryć, jeśli uznawali, że nie chcą już oglądać swojego odbicia. Pracowali według planu zajęć, zbudowanego z obrazków przyczepionych do lustra.
Rozpoznawanie przedmiotów w lustrze
Kiedy uczestnicy przyzwyczaili się do obecności lustra, uczono ich rozpoznawania obrazków po ich lustrzanym odbiciu. Początkowo mieli jedynie odpowiadać na pytania (np. "czy to jest krowa?"), później z pomocą nauczyciela dodatkowo pisali nazwy widzianych obiektów na lustrze.
Nawiązywanie kontaktu wzokowego
W następnej fazie podczas pisania nazwy nauczyciel nawiązywał poprzez lustro kontakt wzrokowy z uczniem, zachęcał do wspólnego literowania i czytania napisanych słów. Powoli wprowadzano naukę pojęć "ja" i "inny", pisząc na lustrze imiona ucznia i nauczyciela i łącząc je z odbiciami. Pojawiały się coraz bardziej skomplikowane polecenia, np. "Trzymaj obrazek tak, żebym go widział".
Rozpoznawanie siebie
Rozpoznawanie siebie ułatwiały pytania łączące odbicie z osobą, np. "czy Twoje oczy są zielone?". W końcowej fazie uczeń stał przed lustrem sam, z obrazkiem w ręku, a nauczyciel pytał go: "Kto trzyma obrazek?".
Trening trwał około 6 tygodni. Dwóch uczestników już na początku umiało rozpoznawać się w lustrze, więc badacze pracowali z nimi głównie nad jakością kontaktu wzrokowego i ekspresją mimiczną. Pozostałym udało się osiągnąć poziom rozpoznawania siebie w lustrze i opisywania tego w drugiej lub trzeciej osobie (np. z użyciem swojego imienia - "To Ania trzyma obrazek"). Szczególnie wyraźne są postępy dwójki, która początkowo wykazywała się awersją do lustra.
Postępy poszczególnych uczniów przedstawione są na wykresie. Startowy poziom przed rozpoczęciem treningu to kolumna niebieska. Poziom samoświadomości po 6 tygodniach treningu przedstawia kolumna czerwona.
Co zamiast lustra?
Do tego typu treningu można również wykorzystać gry z programu Autilius Wspólna Uwaga . Dzięki zastosowanej w nich technologii dzieci w trakcie gry widzą się na ekranie jak w lustrze i poruszając rękami wykonują zadania terapeutyczne. Program stwarza idealne warunki do wprowadzania elementów treningu samoświadomości.
Chcesz otrzymywać od nas informacje o nowych artykułach na blogu? zostaw swój e-mail:
Artykuł powstał na podstawie:
C. K. Duff, J.J. Flattery Jr. (2013). Developing Mirror Self Awareness in Students with Autism Spectrum Disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders.
